Kỷ niệm 40 năm ngày ký Hiệp định Pa-ri (27-1-1973 / 27-1-2013)

QĐND – Ông Sáu Búa là tên gọi thân mật của đồng chí Lê Đức Thọ ở miền Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Ở Hội nghị Pa-ri về Việt Nam, đồng chí là Cố vấn đặc biệt của Bộ trưởng Xuân Thủy và của Đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (VNDCCH).

Lê Đức Thọ được nhìn nhận như một nhà lãnh đạo chính trị quyền uy, một nhà đàm phán giàu bản lĩnh, đầy tự tin, lịch thiệp, cởi mở, biết tiến thoái, cương nhu đúng lúc.

“Chiếc búa” dùng trong bài này là để chỉ những đòn tiến công của ông nhằm vào đối phương. Tiến công vào mọi âm mưu và thủ đoạn của đối phương tại bàn đàm phán cũng như trên chiến trường. Tiến công khi phân tích đến tận gốc rễ mọi vấn đề đặt ra trong thương lượng.

Cố vấn đặc biệt Lê Đức Thọ gặp Cố vấn Kít-xinh-giơ ngày 13-1-1973 chuẩn bị cho ký kết Hiệp định Pa-ri. Ảnh: Tư liệu

Xin dẫn ra sau đây ba lần Cố vấn đặc biệt Lê Đức Thọ giơ “chiếc búa” đó trong đàm phán riêng ở giai đoạn cuối.

Lần thứ nhất: “Không có cách thần kỳ nào ngoài đàm phán nghiêm chỉnh”

Mùa hè năm 1971, tình hình trên chiến trường và tại bàn đàm phán Pa-ri đều rất căng thẳng, giằng co quyết liệt. Chính quyền Ních-xơn còn ráo riết vận động ngoại giao, tranh thủ hòa hoãn với Liên Xô và Trung Quốc hòng gây thêm sức ép đối với ta.

Ngày 31-5, tại cuộc gặp riêng, Cố vấn Mỹ Kít-xinh-giơ đưa ra đề nghị Bảy điểm. Ngày 26-6, VNDCCH đưa ra lập trường Chín điểm. Ngày 1-7, tại Hội nghị bốn bên, Chính phủ Cách mạng lâm thời đưa ra Tuyên bố Bảy điểm.

Trong khi đó, để thực hiện lời Thủ tướng Chu Ân Lai mời Tổng thống Ních-xơn thăm Bắc Kinh, ngày 9-7, Kít-xinh-giơ đi Trung Quốc nói là chuẩn bị cho chuyến thăm này, thật ra là còn bàn nhiều việc khác. Và ngày 15-7, tại Oa-sinh-tơn, Nich xơn tuyên bố sẽ đi thăm Trung Quốc vào đầu năm 1972.

Trong bối cảnh tình hình nói trên, đã diễn ra cuộc gặp riêng giữa Cố vấn đặc biệt Lê Đức Thọ, Trưởng đoàn Xuân Thủy với Kít-xinh-giơ ngày 26-7. Cuộc họp tập trung vào việc xem xét lập trường của hai bên trong Bảy điểm của Mỹ và Chín điểm của VNDCCH.

Kít-xinh-giơ cho rằng Bảy điểm là cái khung cho một giải pháp. Hai đồng chí Lê Đức Thọ và Xuân Thủy nhận xét: Có hai điểm mấu chốt là thời hạn rút quân gắn liền với vấn đề tù binh và chính quyền Sài Gòn không có Thiệu (như Chín điểm của VNDCCH đã nêu) thì Mỹ không đả động gì tới. Vậy đó là một cái khung không có xương sống.

Đồng chí Lê Đức Thọ cũng phê phán mạnh cách thương lượng của Mỹ, luôn tách vấn đề quân sự với vấn đề chính trị, lẩn tránh vấn đề chính trị, chỉ chú ý vấn đề quân sự, mà giải quyết vấn đề quân sự thì ý định cũng là rút quân từ từ để giải quyết bằng thương lượng hay không, vẫn duy trì được chính quyền Nguyễn Văn Thiệu.

Cố vấn Lê Đức Thọ còn vạch ra rằng:

– Trong mấy năm nay, các ông chạy vạy chỗ này chỗ kia để tìm ra lối thoát nhưng không biết các ông có rút ra được kinh nghiệm gì không? Thực ra các ông uổng công vô ích, làm phức tạp thêm vấn đề cho các ông.

Cố vấn Lê Đức Thọ còn nhấn thêm:

– “Không có cách thần kỳ nào để giải quyết vấn đề Việt Nam ngoài cách đàm phán nghiêm chỉnh với chúng tôi ở Hội nghị Pa-ri trên cơ sở những đề nghị của chúng tôi và những đề nghị của các ông. Trong một ván cờ, quyết định thắng lợi là người trong cuộc, không có cách nào khác. Chúng tôi độc lập giải quyết các vấn đề của chúng tôi”.

Kít-xinh-giơ đã phản bác nhiều điểm về cách thức và nội dung thương lượng. Nhưng để trả lời ám chỉ của Lê Đức Thọ về việc đi Trung Quốc của ông, Kít-xinh-giơ nói gần như thanh minh:

– Chúng tôi biết muốn giải quyết chiến tranh Việt Nam bằng thương lượng thì phải giải quyết ở Pa-ri. Chúng tôi tôn trọng và khâm phục tinh thần độc lập mà các ngài luôn tỏ ra. Chúng tôi không muốn tìm một giải pháp ở nơi nào khác ngoài nơi đây.

Lần thứ hai: “Chưa bao giờ sự lừa dối lại trắng trợn như lần này”

Mùa thu năm 1972, đàm phán có bước tiến quan trọng.

Ngày 20-10, hai bên đã đi đến thỏa thuận Dự thảo Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam. Chính ngày đó, Tổng thống Ních-xơn đã gửi công hàm cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng, khẳng định Hiệp định “xem như đã hoàn thành”. Kít-xinh-giơ còn nói: “Hòa bình đã ở trong tầm tay”.

Thế nhưng, sau đó, do sự phản ứng dữ dội của Thiệu, cũng do những toan tính từ trước của Ních-xơn, Mỹ đã lật lọng, đòi sửa đổi những điều cơ bản nhất của Hiệp định.

Một tháng sau, ngày 20-11, đàm phán riêng nối lại. Cố vấn Lê Đức Thọ đã mạnh mẽ tố cáo sự lật lọng của Mỹ: “ Chúng tôi đã bị người Nhật, người Pháp, người Mỹ lừa dối, nhưng chưa bao giờ sự lừa dối lại trắng trợn như lần này.”

Về sự cần thiết phải có sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, ông nhắc lại lời nói đó của Kít-xinh-giơ trước đây và hỏi: “Ông nói với chúng tôi như vậy rồi ông lật ngược đi thì ông nghĩ chúng tôi hiểu ông là người như thế nào?”

Trong đợt đàm phán riêng lần này, phía Mỹ đưa ra 69 điều sửa đổi, trong đó có rất nhiều sửa đổi lớn. Đáp lại ta cũng đưa ra những đòi hỏi sửa đổi mạnh hơn trước. Đàm phán càng lúc càng căng thẳng mà không giải quyết được gì. Kít-xinh-giơ bị xem là con người quá đáng. Đến nỗi sau này, trong hồi ký của mình, Ních-xơn cũng phải nói: “Kít-xinh-giơ đã không phân biệt được giữa những điều chúng ta cần thay đổi và những điều chúng ta thay mặt người Nam Việt Nam đưa ra”

Thấy rõ quan điểm hai bên rất xa nhau, tại phiên họp ngày 4-12-1972, Cố vấn Lê Đức Thọ tuyên bố: “Nếu các ông muốn giữ Hiệp định như cũ thì chúng tôi cũng sẵn sàng giữ nguyên như cũ, không thay đổi một chữ. Nếu ông không sửa một chữ nào thì chúng tôi cũng không sửa một chữ nào”

Ngày 6-12, Cố vấn Lê Đức Thọ nhắc lại đề nghị hai bên rút hết mọi đề nghị sửa đổi và trở lại Hiệp định đã thỏa thuận: “Nếu sửa thì chỉ sửa một số chi tiết không thuộc thực chất và nguyên tắc; hai là hai bên đều sửa đổi. Đã sửa đổi thì bên này sửa lớn, bên kia cũng sửa lớn; bên này sửa nhỏ, bên kia cũng sửa nhỏ; không chỉ một bên sửa một bên không sửa. Cứ như thế, sửa đi sửa lại mãi không thể hoàn thành được. Trong hai cách đó, phía Mỹ chọn cách nào, chúng tôi cũng sẵn sàng, nhưng chúng tôi cho rằng cách tốt nhất là cơ bản giữ Hiệp định”.

Đề nghị đó của Cố vấn Lê Đức Thọ đã làm cho không khí dịu hơn và nhiều vấn đề tồn tại được lần lượt giải quyết.

Đến ngày 12, chỉ còn hai vấn đề: Cách ký văn kiện và vấn đề khu phi quân sự.

Ngày 13, Cố vấn Lê Đức Thọ và Kít-xinh-giơ đề nghị ngừng các cuộc họp chính thức và hai bên về xin chỉ thị của chính phủ mình.

Lần thứ ba: “Cuộc tập kích chiến lược làm hoen ố danh dự nước Mỹ”

Đùng một cái, đêm 18-12-1972, Ních-xơn ra lệnh mở đợt tập kích chiến lược bằng B-52 đánh vào Hà Nội, Hải Phòng và nhiều nơi khác. Thủ đoạn quen thuộc của Mỹ vẫn là dùng sức mạnh quân sự để ép đối phương. Nhưng Hà Nội đã đáp trả bằng một trận “Điện Biên Phủ trên không” vô cùng oanh liệt.

Ngày 8-1-1973, hai bên họp lại. Lê Đức Thọ “nổ phát súng” đầu tiên:

– “Các ông lấy cớ đàm phán gián đoạn để ném bom lại miền Bắc Việt Nam giữa lúc tôi về đến nhà. Việc các ông đón chúng tôi khi về đến Hà Nội có thể nói là rất “lịch sự”. Tôi có thể nói rằng, hành động của các ông rất trắng trợn và thô bạo. Các ông tưởng rằng làm như vậy là có thể khuất phục được chúng tôi nhưng các ông nhầm. Chính các ông đã làm cho cuộc đàm phán khó khăn, chính các ông đã làm cho danh dự nước Mỹ bị hoen ố!”

Cố vấn Lê Đức Thọ đòi Mỹ phải chấm dứt thủ đoạn thương lượng trên thế mạnh và đi vào đàm phán nghiêm chỉnh.

Kít-xinh-giơ thanh minh rằng chính cách đàm phán của Việt Nam trong tháng 12 làm cho Oa-sinh-tơn cho là Việt Nam muốn kéo dài đàm phán, không muốn giải quyết.

Cố vấn Lê Đức Thọ tiếp tục phê phán Mỹ gay gắt. Kít-xinh-giơ nói: Tôi có nghe những tính từ, tôi đề nghị không dùng những tính từ đó!

Đồng chí Lê Đức Thọ: Tôi dùng những tính từ đó cũng là kiềm chế lắm rồi. Chứ dư luận thế giới, các nhà báo và chính các nhân vật ở Mỹ còn dùng những câu chữ dữ dội hơn nhiều!

Kít-xinh-giơ ngồi im.

Đấy, hiệp đấu cuối cùng tại bàn đàm phán mở đầu là như vậy đấy.

Vậy mà chỉ 5 ngày sau, ngày 13-1-1973, hai bên đã đi đến thỏa thuận toàn văn Hiệp định. Và Hiệp định Pa-ri về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam đã được chính thức ký ngày 27-1-1973.

HÀ ĐĂNG
Nguyên thành viên đoàn đàm phán Chính phủ Cách mạng lâm thời tại Hội nghị Pa-ri
qdnd.vn