– Ngày 18/2/1922, đang sống tại Marseille, Phan Chu Trinh viết thư gửi Nguyễn Ái Quốc lúc này đang hoạt động tại Paris.

Cụ Phan quê ở Quảng Nam, là một nhà ái quốc lớn, bạn đồng khoá, đỗ phó bảng cùng năm với thân sinh ra Bác. Là một người sớm tiếp nhận những tư tưởng dân chủ thông qua “tân thư”, “tân sách” của các nhà dân chủ Trung Hoa và Nhật Bản, Phan Chu Trinh trở thành ngọn cờ của phong trào Duy Tân đầu thế kỷ XX, chĩa mũi nhọn công kích chế độ quân chủ và đòi hỏi chính quyền thực dân ban hành các chính sách dân chủ.

Sau phong trào kháng thuế 1908, Phan Chu Trinh bị thực dân kết án đầy ra Côn Đảo. Được Phong trào Nhân quyền ở Pháp can thiệp, chính quyền thuộc địa phải thả, Phan Chu Trinh quyết định sang Pháp để tiếp tục tìm kiếm con đường cứu nước.

Việc Nguyễn Tất Thành qua Pháp cùng trong năm 1911 với sự giúp đỡ của Công ty Nước mắm Liên Thành, một cơ sở kinh tài của Phong trào Duy Tân, ít nhiều có tác động của Cụ Phan.

Trong thời gian hoạt động ở Pháp, Phan Chu Trinh cũng trở thành hạt nhân của “Nhóm những người Viêt Nam yêu nước ở Pháp được mệnh danh là “Ngũ Long” (gồm Phan Chu Trinh, Phan Văn Trường, Nguyễn An Ninh, Nguyễn Thế Truyền và Nguyễn Tất Thành).

Chính nhóm này đã viết văn kiện “Những yêu sách của người Việt Nam” (Revendications du Peuple annamite) gửi Hoà hội Versaille và chính khách nhiều nước tham dự để đòi hỏi các quyền tự do, dân chủ tại nước ta.

Văn kiện này ký tên “Nguyễn Ái Quốc” mà sau này đã trở thành cái tên nổi tiếng của Bác trên một chặng đường dài hoạt động giải phóng dân tộc.

Mặc dù quan hệ giữa Phan Chu Trinh cũng như các đồng bào trong nhóm rất mật thiết, những quan điểm về con đường cứu nước và sự lựa chọn tư tưởng chính trị của mỗi thành viên đếu khác biệt.

Bức thư của Phan Chu Trinh viết ngày 18/2/1922 gửi Nguyễn Ái Quốc vào thời điểm này đã có 2 năm hoạt động trong Đảng cộng sản Pháp, tuy vẫn thể hiện sự khác biệt nhưng mặc dàu thuộc thế hệ tiền bối và đã thành danh trong đời sống chính trị dân tộc, nhưng Cụ Phan đã nhận ra con đường mình đang đi đã không theo kịp thời đại và đặt hy vọng thành công vào sự lựa chọn của Nguyễn Ái Quốc.

Trong thư Phan Chu Trinh đã thẳng thắn nói những khác biệt về quan điểm, đường lối giữa 2 người, phê phán việc Nguyễn Ái Quốc chưa về nước hoạt động… nhưng  cụ cũng rất chân thành nhận rằng: “Bây giờ tôi tợ chim lồng cá chậu. Vả lại cây già thì gió dễ lay, người già thì trí dễ lẫn, cảnh tôi như hoa sắp tàn hiềm vì quốc phá gia vong mà phải gào cho hả dạ, may ra có tỉnh giấc hồn mê…”.

Cụ Phan Chu Trinh cũng thừa nhận rằng: “Còn Anh như cây đương lộc, nghị lực có thừa, dày công học hỏi, lý thuyết tinh thông… Tôi tin rằng không bao lâu nữa cái chủ nghĩa anh tôn thờ sẽ thâm căn cố đế trong đám dân tình chí sĩ nước ta”.

8 năm sau, ngày 18/2/1930, Nguyễn Ái Quốc viết báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản và viết “Lời jêu gọi…” báo tin Đảng Cộng sản Việt Nam đã được thành lập tại Hồng Kông vào ngày 3/2/1930.

Và 24 năm sau, ngày 18/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì phiên họp Hội đồng Chính phủ bàn về công việc chuẩn bị cho Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà khoá I vừa được bầu, tổ chức kỳ họp đầu tiên.

X&N
bee.net.vn