Sau này, khi đã có một sự nghiệp viết, trong đó có một sự nghiệp văn chương lớn; đã là nhà thơ lớn của dân tộc với Nhật ký trong tù; đã là tác giả Tuyên ngôn độc lập bất hủ, Bác vẫn chỉ nhận mình là người viết báo, là nhà báo cách mạng. Một sự nghiệp báo chí – đó quả là dấu ấn đậm nét nhất trong sự nghiệp viết của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh. Những kinh nghiệm làm báo, viết báo, Bác đã nhiều lần nói với giới nghề nghiệp; và bài học làm báo, viết báo được Bác quan tâm trước hết, đó là bài học: Viết cho ai xem?

Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhà báo Wilfred-Burchett

Bài nói đầu tiên của Hồ Chí Minh về câu chuyện này là bài Cách viết, tại Trường Chỉnh Đảng Trung ương, ngày 17.8.1952; rồi được trở lại, lần thứ 2, trong Đại hội lần thứ III Hội nhà báo Việt Nam, ngày 18.9.1962.

“Kinh nghiệm của tôi là thế này: mỗi khi viết một bài báo thì tự đặt câu hỏi:

– Viết cho ai xem?

– Viết để làm gì?

– Viết thế nào cho phổ thông, dễ hiểu, ngắn gọn, dễ đọc”

Điều cần lưu ý, tuy chỉ là bài nói với giới báo chí; nhưng rồi do sự cần thiết, chúng ta chủ trương vận dụng ý kiến của Hồ Chí Minh cho mọi dạng viết, mọi binh chủng chữ nghĩa, trong đó có cả văn chương – học thuật.

Và khi đặt lên vị trí số 1 câu chuyện Viết cho ai xem? chúng ta hiểu đấy là sự đánh dấu bước chuyển quan trọng nhất của nền báo chí cách mạng ở Việt Nam thế kỷ XX. Bởi, mối quan tâm đến công chúng, trước hết là công chúng cần lao, những người dân lam lũ, đói khổ, đó là minh chứng cho một bước ngoặt vĩ đại trên con đường dân chủ hóa đời sống con người. Đặt câu hỏi Viết cho ai xem? là nhằm giải quyết nhu cầu của quần chúng đông đảo; nhằm giác ngộ, tuyên truyền đưa quần chúng vào trường cách mạng, vào một cuộc sống đầy ắp các hoạt động biến cải. Và quần chúng, trong một giai đoạn lịch sử nào đó còn là thất học, hoặc còn đang thanh toán nạn mù chữ; họ liên tục là đội quân hùng hậu, đóng vai trò chủ lực trong các cuộc cách mạng và chiến tranh cách mạng.

Một sự nghiệp làm báo, viết báo, có thể nói là vĩ đại, đối với dân tộc Việt Nam ngay trong bóng đêm của chế độ thuộc địa, bắt đầu từ Le Paria (Người cùng khổ) trên địa bàn Paris, với số đầu, ra ngày 1.4.1923. Đó là chặng đường đầu tiên trên hành trình viết của Nguyễn Ái Quốc, nhằm cảnh tỉnh thế giới phương Tây và thức tỉnh thế giới phương Đông, trong đó nổi lên hai nhân vật trung tâm là những tên chủ thực dân và những người nô lệ trên khắp thế giới da màu. Cùng với việc làm tờ Le Paria, Nguyễn còn viết cho nhiều tờ báo khác ở Paris như Nhân đạo, Dân chúng, Đời sống thợ thuyền… và hoàn thành tác phẩm lớn, đầu tay, mang tên Bản án chế độ thực dân Pháp – năm 1925. Viết bằng tiếng Pháp, đối tượng đọc chủ yếu của Nguyễn là người của chính quốc và những nơi là thuộc địa của Pháp. Nhưng một đối tượng đọc khác mà Nguyễn không lúc nào không khao khát hướng tới – đó là những người Việt xa xứ trên đất Pháp – vào thời Nguyễn ở Paris, đã lên đến 10 vạn người; cùng với 25 triệu đồng bào quê hương còn đắm chìm trong tối tăm, đói khổ. Và đó là lý do, để, cùng với tờ Le Paria, hai năm sau, Nguyễn còn mong muốn cho ra mắt tờ Việt Nam hồn bằng tiếng Việt: “… Cũng vì nghĩ thế/ Tôi muốn làm ra/ Một báo tiếng ta/ Cho đồng bào đọc”.

Cũng như trước đó, từ năm 1919, sau khi gửi Hội nghị Versailles bản Yêu sách của nhân dân Việt Nam, gồm 8 điểm, bằng tiếng Pháp, dưới tên ký Nguyễn Ái Quốc, đến năm 1922, Nguyễn còn soạn một bản Việt Nam yêu cầu ca bằng tiếng Việt, dài 56 câu, trong thể lục bát và song thất lục bát quen thuộc, để bí mật phân phát trong các giới công nhân và binh sỹ An Nam ở Marseille.

  Bằng nay gặp hội giao hòa
Muôn dân hèn yếu gần xa vui tình

     …

            Một xin tha kẻ đồng bào
Vì chưng chính trị mắc vào tù giam
Hai xin pháp luật sửa sang
Người Tây người Việt hai phương cùng đồng
Ba xin rộng phép học hành
Mở mang kỹ nghệ, tập tành công thương

    (…)

Ý thức về người đọc, luôn luôn là một niềm canh cánh trong sự nghiệp viết của Nguyễn.

Hành trình tìm đường của Nguyễn Ái Quốc là từ Đông sang Tây, từ dân tộc mà ra nhân loại. Nhưng đích đến cuối cùng của Bác là trở về phương Đông, về với dân tộc. Trong sự nghiệp báo chí và văn chương của Bác, cần chú ý khu vực những bài Bác viết bằng nhiều thứ tiếng nước ngoài. Nhưng cuối cùng, hoặc trên hết, là niềm mong muốn viết bằng tiếng Việt. Có thể nói đó là niềm khao khát lớn của Bác mà bất cứ lúc nào có dịp, có hoàn cảnh, Bác đều nghĩ đến và quyết tâm thực hiện.

Năm 1941, sau khi về nước, ông ké cách mạng – Già Thu, rồi sẽ lấy tên Hồ Chí Minh, đã sáng lập và chủ trì tờ báo Việt Nam độc lập ở căn cứ địa Cao – Bắc – Lạng. Đó là tờ báo có sứ mệnh giáo dục, tuyên truyền quần chúng hướng tới cao trào Tổng khởi nghĩa đang sắp tới gần. Một tờ báo nhằm vào công chúng, đa số là đồng bào các dân tộc thiểu số, thất học, đang khao khát đến với cách mạng – tất nhiên nội dung phải được chuyển tải dưới một hình thức giản dị, phổ cập, dễ hiểu. Và đó là lý do, chỉ trong một thời gian ngắn, Bác đã làm trên ba mươi bài thơ tiếng Việt – những bài với tên gọi rất giản dị như Ca công nhân, Ca dân cày, Ca binh lính, Ca phụ nữ, Ca sợi chỉ… đăng trên Việt Nam độc lập.Những bài như Hòn đá to để nói lên sức mạnh đoàn kết; như Nhóm lửa, để nói phương thức làm cách mạng… trong dạng thức cô đúc và dễ hiểu nhất. Thậm chí đến cả tên báo làViệt Nam độc lập, Bác còn chủ trương rút ngắn, chỉ còn là Việt Lập, để cho quần chúng dễ nhớ, dễ thuộc. Ngay cả tên Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh cũng được Bác cho gọi tắt là Việt Minh.

Điều cần lưu ý: Người viết những bài thơ giản dị như vậy chính là người đã viết các truyện và ký rất sắc sảo, theo phong cách hiện đại bằng tiếng Pháp ở Paris ngót 20 năm về trước; và chỉ vài năm sau, sẽ viết 135 bài thơ bằng chữ Hán với phong cách rất cổ điển và rất hiện đại trong Ngục trung nhật ký.

Như vậy, có thể nói câu chuyện Viết cho ai? là mối quan tâm hàng đầu của nhà cách mạng, nhà báo cách mạng Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong suốt cuộc đời hoạt động của mình. Và đó là lý do cơ bản tạo nên mối giao cảm lớn, sự đồng tâm nhất trí giữa dân tộc Việt Nam và lãnh tụ kính yêu của mình, trong suốt thế kỷ XX – thế kỷ đứng trước hai yêu cầu lớn: cách mạng hóa và hiện đại hóa mà Nguyễn Ái Quốc là người có vai trò khởi xướng và kết hợp một cách trọn vẹn nhất.

Cùng với câu hỏi Viết cho ai? còn là câu hỏi: Viết để làm gì? và Viết như thế nào? để làm nên một bộ ba quan trọng cho một sự nghiệp viết có độ dài 50 năm của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh, tính từ bản Yêu sách… viết năm 1919 đến Di chúc năm 1969. Một sự nghiệp viết rất linh hoạt, đa dạng, gồm nhiều chủng loại, trong đó có một sự nghiệp báo chí vĩ đại, và một sự nghiệp văn chương với những giá trị vĩnh cửu, để tạo nên nền móng và tinh hoa cho nền văn hóa mới Việt Nam thế kỷ XX.

Gs Phong Lê

Theo daibieunhandan.vn
Vkyno (st)