Tôi xin phép được gọi anh Nguyễn Siêu Hải là người con đất Kẻ Chợ vì gia tộc anh, chỉ kể đến anh, đã có 13 đời sinh cơ lập nghiệp tại đây. Hà Nội xưa vốn gọi là Kẻ Chợ. Với thuận lợi trên và thừa hưởng một gia tài văn bản học quý của ông cha để lại, anh am hiểu nhiều chuyện xưa tích cũ của quê hương cách đây nhiều thế kỷ.

Anh sinh năm 1924, đỗ tú tài thì gặp Cách mạng Tháng Tám, vậy là trở thành anh Giải phóng quân lên Sơn La tiễu phỉ, rồi anh Vệ quốc đoàn khiêng pháo hành quân đánh giặc. Vừa đánh giặc vừa ký họa bằng bút sắt, vừa viết văn. Truyện ký Voi đi của Siêu Hải in trong Tạp chí Văn nghệ năm 1949 gây được tiếng vang lớn vì miêu tả hiện thực rất sống động và chân thực, được đưa vào sách giáo khoa dùng trong trường học, được các nhà xuất bản tái bản 19 lần.

Mùa xuân năm 1990, Siêu Hải đến chúc Tết Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại nhà riêng. Đại tướng ân cần hỏi: “Vẫn viết đấy chứ?”. Ảnh do nhân vật cung cấp

Thu – Đông 1947, giặc Pháp mở cuộc hành quân quy mô lớn đánh lên Việt Bắc với tham vọng tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến của ta. Siêu Hải là người có sáng kiến đề nghị cấp trên cho chuyển pháo đến sát mép nước, thực hiện đặt gần bắn thẳng. Sau đó tại khúc Đoan Hùng của sông Lô, anh chỉ huy trung đội sơn pháo của ta bắn chìm 3 tàu chiến, bắn trọng thương một chiếc khác, góp phần cùng các đơn vị bạn bẻ gãy trận càn của giặc Pháp do tên quan năm Com-muy-nan chỉ huy.

Nhạc sĩ Văn Cao có Trường ca sông Lô nổi tiếng. Siêu Hải là người trong cuộc nên có một trường ca bằng văn xuôi để tạo nên đôi bạn song hành. Vậy là Siêu Hải viết, viết rồi sửa chữa đến bốn lần. Tiểu thuyết Sông Lô ra đời cũng được dư luận hoan nghênh. Một thời gian sau, khi tái bản mang tên mới Sông Lô xanh (theo tác giả tâm sự, cái tên mới ít nhiều gợi cho bạn đọc âm hưởng bản nhạc Đa-nuýp xanh!).

Bị cuốn hút bởi nhiều công việc khác nhau như viết sử binh chủng, làm phim giáo khoa, rồi chỉ huy một trung đoàn trọng pháo 130mm ở giới tuyến quân sự, Siêu Hải vẫn ấp ủ một ước mơ cháy bỏng là được viết một bộ tiểu thuyết dài hơi về Thăng Long-Hà Nội. Vậy mà cho đến năm 1984, bước vào tuổi lục tuần, anh mới thực hiện được. Đó là khi anh được về hưu với quân hàm đại tá, gia đình tương đối ổn định. Đề cương bộ tiểu thuyết anh đã làm xong từ lâu, nay hoàn chỉnh không tốn quá nhiều thời gian, chia thành ba tập.

Nửa chừng, di chứng sốt rét, bệnh chảy máu dạ dạy và cơ thể suy nhược buộc anh phải đi cấp cứu. Khi được ra viện, bác sĩ yêu cầu phải nghỉ ngơi không lao động trong sáu tháng. Nhưng chỉ ba tháng sau, Siêu Hải lại ngồi vào bàn và miệt mài viết. Để đến năm 1992, tập 1 của bộ tiểu thuyết mang tên Mảnh trăng Tô Lịch, gồm 29 chương, đã hoàn thành. Khi được xuất bản, tác phẩm có sức cuốn hút mạnh, các bài điểm sách trên báo chí đều khen ngợi.

Anh Siêu Hải tâm niệm: “Phải tiếp tục dấn bước, và viết cuốn sau hay hơn cuốn trước”. Vậy là trong góc nhỏ của căn nhà phố Hàng Chiếu, anh lại cặm cụi, say mê viết. Thời gian này vật giá đang leo thang, lạm phát phi nước đại, chị Chắt vợ anh nhiều khi muốn mua chục quả trứng, dăm lạng thịt bồi dưỡng cho chồng, cũng khó. Nhưng anh không để tâm đến chuyện đó. Đơn vị cũ cấp cho tấm phiếu may đo bộ lễ phục, anh cũng quên khuấy. Năm 1995 là Bóng chiều Thăng Long và năm 1997 là Nắng kinh thành được xuất bản. Vậy là trọn bộ tiểu thuyết về Thăng Long-Hà Nội đã có trên giá sách người hâm mộ, chỉ có điều chúng đã vắt kiệt sức tác giả. Bù lại, anh nhận được nhiều lời khen ngợi. Nhà nghiên cứu Phan Ngọc đánh giá: “Siêu Hải là nhà tiểu thuyết về văn hóa Việt Nam”.

Lớp đàn em chúng tôi nhớ mãi lời anh Siêu Hải thổ lộ khi trò chuyện: “Tôi chiến đấu và viết văn đều hăng say, nhưng không hề ý thức mình là nhà văn. Chẳng thế mà Hội Nhà văn Việt Nam kết nạp tôi vào Hội tới hai lần đó!”. Chuyện này trở thành một giai thoại vui trong giới văn nghệ sĩ. Do đó thật dễ hiểu vì sao mọi người đều quý mến anh, bởi anh viết văn với động cơ trong sáng, ẩn mình để viết, vượt qua tuổi già và bệnh tật để viết và cống hiến cho đời nhiều hoa thơm quả ngọt, đặc sản của Hà thành.

Đầu xuân năm nay, anh nói với tôi qua điện thoại là sẽ có món quà nhỏ đóng góp vào Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long-Hà Nội. Đó là tiểu thuyết Thủ đô ta, dày khoảng 400 trang. Đến nay chắc đã có bản thảo hoàn chỉnh, nó đang ở trên bàn biên tập của một nhà xuất bản nào đó…

Trương Nguyên Tuệ
qdnd.vn