67 năm chiến thắng phát xít Đức (9-5-1945/9-5-2012)

QĐND – Trong cuộc Chiến tranh ái quốc vĩ đại chống phát xít Đức xâm lược của nhân dân Liên Xô, vào mùa đông những năm 1941-1943, trên hồ La -đô-ga phía bắc thành phố Lê -nin-grát (nay là Xanh Pê -téc-bua), một con đường đóng băng đã được tạo dựng để chuyên chở vũ khí, đạn dược và lương thực – thực phẩm cung cấp cho quân và dân thành phố khi đang bị quân thù bao vây suốt 900 ngày đêm. Với mật danh Đường số 101, nó đã được ghi vào lịch sử chống giặc ngoại xâm của đất nước Xô viết là “Con đường sống” của ba triệu người Lê -nin-grát.

1. Về mọi mặt, Lê-nin-grát là thành phố lớn thứ hai của quốc gia Xô viết. Vì vậy, khi vạch kế hoạch tấn công Liên Xô, phát xít Đức đã đề ra mục tiêu xâm chiếm “cái nôi của Cách mạng Tháng Mười Nga” trong thời gian gần nhất và nhanh nhất. Để thực hiện mục đích đó, Bộ Tổng chỉ huy Đức đã đưa vào chiến dịch này “Cụm quân Bắc” gồm 23 sư đoàn bộ binh tinh nhuệ, 6 sư đoàn xe tăng – cơ giới và tập đoàn Không quân số 1 (760 máy bay chiến đấu các loại). Lại thêm một lực lượng lớn quân đội Phần Lan và Na Uy cùng phối hợp với phát -xít Đức tấn công vào thành phố này phía Bắc và Tây Bắc. Tình thế nơi đây vô cùng nguy nan và khó khăn, khốc liệt.

Các nữ chiến sĩ Lê -nin-grát túc trực điều chỉnh luồng đường. Tấm biển ghi: Mặt trận Lê -nin-grát – con đường băng dài 30km.

Để bảo vệ thành phố trọng yếu này, Bộ Tổng tư lệnh tối cao Xô viết đã dùng một lực lượng lớn không -hải-lục quân phía bắc cho chiến dịch phòng thủ đặc biệt đó. Về lực lượng, quân phát xít cả người và vũ khí đều hơn hẳn quân đội Liên Xô: Gấp 2, 4 lần về quân sở; 4 lần về vũ khí; 5, 8 lần về pháo lớn và súng cối; 1, 2 lần về xe tăng; 9, 8 lần về máy bay chiến đấu… Cùng lúc đỏ, các lực lượng vũ trang Xô viết còn phải căng ra ở các mặt trận trọng yếu khác như mặt trận phía tây, mặt trận tây -nam, mặt trận Xta -lin-grát…

Toàn thể cư dân Lê -nin-grát, từ phụ nữ, trẻ em, người già đến công nhân viên chức nhà nước đều dũng cảm kiên cường chịu đựng mọi gian khổ, đói rét dưới mưa bom bão đạn của quân thù. Tất cả đều tích cực tham gia giữ vững thành phố với sức lực và khả năng của mình. Các đội dân quân, cứu thương, tải đạn thường xuyên sát cánh cùng bộ đội chủ lực. Những trận chiến đấu ở vùng ngoại ô diễn ra cực kỳ khốc liệt, giành giật nhau từng tấc đất, ngôi nhà, đường phố… Thấy không thể chiếm ngay được thành phố như kế hoạch đã vạch ra, quân Đức chuyển sang bao vây, siết chặt gọng kìm từ các phía.

Trong tình thế bị bao vậy chặt mọi phía, vũ khí, lương thực bị cạn kiệt, quân và dân thành phố mang tên Lê -nin đã dũng cảm, kiên cường đánh trả quyết liệt, rồi dần dần từ phòng thủ chuyển sang chủ động phản công. Từ ngày 12-1-1943, các cánh quân của Phương diện quân Lê -nin-grát, Phương diện quân Vôn -khốp cùng Hạm đội Ban -tích và Giang đoàn hồ La -àö-ga bắt đầu phản công để giải vây thành phố. Cuối tháng 1-1944, thành phố hoàn toàn được giải phóng sau 900 ngày đêm bị quân phát -xít bao vây phong tỏa.

Trong chiến công hào hùng này có sự đóng góp lớn của “Con đường sống” được xây dựng từ băng qua ba mùa đông trên hồ La -đô-ga.

2. Về “Con đường sống” này, nhà sử học Nga – Xô viết Mi -rô-zốp đã viết: “Trên thực tế, việc di chuyển quân đội và vận chuyển hàng hóa, lương thực, quân trang quân dụng trên các con đường đóng băng trên mặt hồ không có gì là đặc biệt. Trong cuộc chiến tranh với Phần Lan (1939-1940), để tiếp tế cho sư đoàn bộ binh 168 bị địch bao vây tại vùng Pit -ki-a-ran, một con đường vận tải bằng ô tô theo con đường đóng băng trên mặt hồ La -àö-ga đã được tạo lập nên. Rồi tiếp theo, trong năm đầu cuộc Chiến tranh vệ quốc, để đánh bật quân Đức khỏi đảo Gốt -lan trên biển Ban -tích, đoàn quân xe tăng và pháo binh Xô viết cũng đã dịch chuyển trên băng vào mùa đông lạnh giá. Nhưng trước và sau đó, chưa bao giờ sự sống của hơn ba triệu con người của Lê -nin-grát lại phụ thuộc vào độ dày của lớp băng và điều kiện thời tiết trên một con đường 40km đi qua hồ La -àö-ga này.

Nhiều kho lương thực – thực phẩm của Lê -nin-grát đã bị quân phát – xít đốt cháy tháng 9-1941, số còn lại thì quá ít. Thậm chí “khẩu phần ăn đói kém” vào giữa tháng 12-1941 cũng cần tới 500 tấn bột mì mỗi ngày cho toàn thành phố. Có lúc mỗi “suất ăn” chỉ là 50 gram bánh mì trong ngày. Trong khoảng tháng 9 tới tháng 11-1941, lương thực cung cấp cho nhân dân nơi đây đã giảm xuống 5 lần. Sau lần hạ thấp thứ tư thì bắt đầu xảy ra nạn chết vì đói. Khi hồ La -àö-ga chưa đóng băng hoàn toàn (vào năm 1941 thì phải tới ngày 25 tháng 11), lương thực cung cấp cho nơi đây bằng tàu thủy. Các tàu thuyền đi theo các luồng lạch được phá tan băng; còn các xe ngựa kéo bằng xe trượt tuyết cũng góp sức chuyên chở trên mặt băng. Rồi khi băng đóng cứng nhờ trời quá rét (sâu vào mùa đông) thì các đoàn ô tô tải hoạt động mạnh. Nhưng chỉ loại xe vận tải nhẹ, vì còn phải “dè chừng” độ cứng của mặt băng…”.

Từ ngày 24-4-1942, đường huyết mạch trên băng này tạm cắt (vì băng tan) cho tới mùa đông sau. Trong thời gian ngắn này, 361 nghìn tấn lương thực đã được cung cấp cho thành phố. Cho tới khi quân phát – xít bị đánh bật khỏi thành phố anh hùng này (tháng 1-1944), 1, 5 triệu tấn lương thực đã cung cấp tận nơi cho 3 triệu dân ở đây bằng “Con đường sống” này. Lại còn sơ tán được nửa triệu người dân ra khỏi thành phố (đa phần là trẻ em và người già yếu). Trong lúc đó, đường hàng không là phương pháp phù hợp nhất cung cấp nhu yếu phẩm cho nơi bị bao vây chặt thì chỉ được 3, 6 nghìn tấn, ít hơn 100 lần! Không có “Con đường sống” trên hồ La -àö-ga thì chắc chắn người dân ở “cái nôi” của cách mạng đã không thể vượt qua được nạn chết đói do bị quân thù bao vây chặt qua gần 3 năm khốc liệt.

3. Khi nghiên cứu xây dựng con đường băng này, nhiều nhà khí tượng học và kỹ thuật giao thông của thành phố Lê -nin-grát lúc đó đã cho rằng không thể làm được bởi nhiều lý do. Nhiều người dân bản địa còn nhớ lại như in nhiều tai nạn đã xảy ra đối với những người đánh xe ngựa trượt băng qua hồ trong mùa đông băng giá đã bị mất tích. Mà ở đây thì cần phải cho rất nhiều ô tô ngày đêm chuyên chở nhu yếu phẩm tiếp tế cho quân dân đang kịch chiến trong hoàn cảnh gian khó, khốc liệt. Ngay tại vị trí khởi đầu của con đường này, từ phía bờ đông của hồ, một khẩu hiệu được căng lên nhắc nhở các chiến sĩ lái xe: “Đồng chí lái xe, hãy nhớ rằng mỗi bao bột mì đen là một khẩu phần ăn cho hàng nghìn người Lê -nin-grát đang bị đói!”. Tuy nhiên, cuối cùng, với quyết tâm cao, người ta đã vượt qua.

Nhiều cán bộ, chiến sĩ, người dân tham gia “Con đường sống” này về sau đã viết hồi ký, ghi lại thời buổi gian nan khốc liệt ấy. Chiến sĩ lái xe Va -xi-li Xê -đi-úc trong lúc lái chiếc xe vận tải nhẹ “GAZ” bị một trận bão tuyết vùi lấp dưới một đống tuyết lớn. Xe anh được mọi người kéo lên khỏi tuyết. Một ông già đánh chiếc xe tuyết hai ngựa kéo đã đánh thức anh trong đêm tối. Anh ghi lại: “Khi nhìn thấy tôi, ông già bỗng trố mắt ngạc nhiên.

– ôi, vẫn còn sống ư? – ông nói với vẻ kinh ngạc – Cậu một mình trong ca -bin ư?

– Một mình thôi, tôi trả lời.

– Thật may cho cậu đấy, chàng trai ạ!

Rồi ông hất đầu về phía thùng xe sau hai con ngựa. Tại đó, dưới tấm vải bố là mấy thi thể cứng đơ…”

Những chuyện như thế thường diễn ra trên con đường băng giá này vào những năm 1941-1943, nơi hơn 20 nghìn người ngày đêm tất bật khẩn trương làm việc.

Người chịu trách nhiệm tổ chức vận chuyển trên con đường này là Chỉ huy trưởng tuyến hậu phương của Phương diện quân Lê -nin-grát – Trung tướng La -gu-nốp. Còn người trực tiếp điều khiển đoàn ô tô vận tải là người phó của ông, Thiếu tướng Si -lốp. Dọc tuyến đường này được bố trí nhiều trạm bảo dưỡng kỹ thuật xe, máy, chủ yếu cho các xe vận tải nhẹ vài tấn, các trạm sưởi ấm và cung ứng vật chất, các trạm điều khiển giao thông. Bảo vệ vùng trời cho “con đường sống” này là các khẩu đội pháo cao xạ tầm cao, tầm trung, các đại đội súng máy Macxim… Tất cả có tới 20 đơn vị như vậy.

Con đường đóng băng đi qua hồ La -đô-ga tới thành phố Lê -nin-grát vào các mùa đông năm 1941-1943 nổi tiếng trong lịch sử cuộc Chiến tranh ái quốc vĩ đại của nhân dân Liên Xô, nhưng không phải là duy nhất. Còn có một số con đường băng giá nữa ở vùng giá rét này được quân đội Xô viết tạo lập để đánh trả quân thù, giải vây cho Lê -nin-grát. Tuy nhiên, trong lịch sử chiến tranh, tuyến đường có mật danh “Đường số 101” vẫn sâu đậm mãi trong lòng người dân Xô viết.

Nguyễn Hữu Dy
qdnd.vn