QĐND -Trường Bổ túc văn hóa Công nông Trung ương (gọi tắt là Trường Bổ túc Công nông) ra đời vào tháng 11-1955. Bác Hồ 3 lần về kiểm tra trường. Sự sâu sát tình hình và những nhận xét phê bình của Người vẫn nguyên vẹn tính thời sự hôm nay, không chỉ riêng cho ngành giáo dục.

Ðôi dòng sử trường

Sau năm 1954, tại khu cỏ hoang làng Giáp Bát gần kề Quốc lộ 1 Hà Nội mọc lên khu nhà tạm Trường Bổ túc Công nông. Trường Phổ thông Lao động Trung ương do Bác Hồ đặt tên mở tại Tuyên Quang từ năm 1951 cũng được chuyển về sáp nhập (tách ra năm 1961, tồn tại tới năm 1977, 10.000 học sinh ra trường). Trường Bổ túc Công nông hoạt động đến năm 1964 thì giải thể, 7000 học viên tốt nghiệp cấp ba thi vào đại học ở trong và ngoài nước. Hè năm 1958, trường mở lớp “học vượt” – hai tháng học chương trình cấp ba để kịp thi vào đại học năm sau. Trong số này có nguyên Thủ tướng Phan Văn Khải. Từ mái trường công nông, hàng trăm, rồi hàng nghìn, hàng vạn thầy giáo, cô giáo kế nghiệp.

Nhưng, chớ vì thế mà…

Bác Hồ thăm Trường Bổ túc văn hóa Công nông Trung ương ngày 4-10-1957. Ảnh tư liệu

“Lỗ mũi to bằng quả cà chua”

Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm theo dõi việc ăn ở, dạy và học của trường. Ba năm liền về thăm (1956, 1957, 1958), nói đúng hơn, Người về kiểm tra.

Trong tập Hồi ký “Mái trường Công nông thuở ấy” (NXB Lao động, 1996), tác giả Trần Ngọc Trác kể lại: Sáng thứ sáu ngày 4-10-1957, hai cán bộ Phủ Chủ tịch về trường gặp lãnh đạo bàn việc bảo vệ Bác buổi chiều về thăm. Bí mật bị bại lộ. Nhà trường ra lệnh bỏ nghỉ trưa, dồn mọi lực lượng sửa sang, tổng vệ sinh trong ngoài nơi ăn ở, đi lại. Hai giờ chiều, 4000 thầy trò, cán bộ, công nhân viên đã “cấm trại” tại khu hội trường. Bác không vào nơi xếp hàng đón tiếp mà đi tắt ra nhà bếp, khu vệ sinh, mấy lớp học, nhà ở, nhà tắm, bể nước, các vòi nước công cộng dọc lối đi đều trơ vòi không… nước – cuộc họp nào của Ðảng bộ, lãnh đạo nhà trường cũng phải bàn mà không giải quyết được. Mấy “cụ học viên” là cán bộ trung cao cấp gay gắt phê phán cả lãnh đạo Bộ, thành phố “đem con bỏ chợ”… Thứ trưởng Hà Huy Giáp vốn “dị ứng” với căn bệnh thành tích đã “khai thật” với Bác…

Vào hội trường, Bác bước lên bục giảng, hai tay ra hiệu im lặng, ngồi xuống giữa tiếng hô vang: Hồ Chủ tịch muôn năm… Muôn năm… Người hỏi:

– Ở đây cô chú nào nhiều tuổi và hoạt động lâu năm nhất?

Ðây đó, chỗ nọ chỗ kia thấy có mấy “cụ” tóc muối tiêu nhìn ngó, ý như thăm dò (có thể nghĩ được Bác “tuyên dương” chăng?). Một “cụ” ở khối phổ thông lao động phấn khởi đứng lên:

– Thưa Bác, cháu ạ!

– Chú hoạt động cách mạng được bao lâu?

– Thưa Bác, từ năm 1930 ạ!

– Vậy, chú hoạt động có lâu năm hơn Bác không?

“Cụ” nọ hiểu ra, không kịp… chui xuống đất. Cả hội trường im phăng phắc. Bác đưa tay để “người bệnh công thần” ngồi xuống, nhẹ nhàng nói:

– Làm cách mạng là làm việc cho dân, cho nước. Nếu làm mà kể công thì ông Mác, ông Lê-nin lỗ mũi phải to bằng quả cà chua. Bác đưa tay lên mũi: To như thế này này!

Cả hội trường suy ngẫm, im lặng. Lãnh đạo thì hiểu thói kể công của mấy ông từ chiến trường ra đã đến tai Bác làm Người phiền lòng. Bác lại hỏi: “Trong trường có bao nhiêu học viên?”. Hiệu trưởng nắm con số chiêu sinh đầu năm học thì thưa: 3.700. Hiệu phó Tổ chức ghi sổ sĩ số “đầu vào” lại báo cáo: 3.600. Hiệu phó phụ trách chuyên môn “nắm chắc” con số từng khối, lớp thì khẳng định chính xác phải là 3.550. Thế nhưng, Trưởng phòng Hành chính quản trị lại đứng lên báo cáo con số chấm cơm là 3.512 học viên.

Bác chăm chú nghe, nghiêm nét mặt: “Các con số đá nhau. Thế này là “vua liêu rồi chứ chẳng còn là quan liêu nữa!”. Cả hội trường ngỡ ngàng, lãnh đạo trường lúng túng. Bác đột ngột hỏi: “Các cô, các chú có thể đào cho Bác mỗi người một mét khối đất được không?”.

– Dạ, có ạ! Có ạ! – Cả hội trường nhất loạt đồng thanh thưa với Bác. Ai cũng nghĩ Bác kêu gọi làm thủy lợi vì trường vừa mới được Chính phủ khen về thành tích đắp đê Mai Lâm? – Không! Thì ra ý Bác: Mỗi người đào một mét khối đất. Cả trường sẽ đào được 3.500m3. Tại sao không đào giếng lấy nước mà dùng, lại cứ ngồi mà kêu ca trách móc Ðảng bộ với cấp trên?

Thật có một không hai cách phê bình ví von, dí dỏm mà sâu sắc, nhiều ý nghĩa, vui vẻ cả, nhưng mỗi người đều nhận ra một phần lỗi ở mình. Cuối cùng, Bác tươi cười hỏi:

– Các cô, các chú, các cháu có đồng ý như Bác phê bình không? Ai thật lòng đồng ý để sửa chữa thì giơ tay nào?

Tất cả đều giơ tay – Nhà giáo ưu tú Nguyễn Văn Tiêu trong Ban liên lạc Trường Bổ túc Công nông nhớ lại không khí tràn ngập niềm vui, hạnh phúc và lưu luyến tiễn Bác ra về.

TRỊNH TỐ LONG
qdnd.vn