“Có cần mới kiệm. Có cần, kiệm mới liêm. Có cần, kiệm, liêm mới chính…”.

Năm 1927, trong cuốn “Đường Kách mệnh”, phần mở đầu nói về tư cách của người cách mạng, Bác Hồ viết: “Tự mình phải cần, kiệm”. Cần, kiệm theo Bác phải là đức tính đầu tiên, tư cách đầu tiên của người cách mạng.

Ngày 3-9-1945, một ngày sau khi đọc Tuyên ngôn Độc lập, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu 6 vấn đề cấp bách. Sau nhiệm vụ chống giặc đói, giặc dốt, chuẩn bị Tổng tuyển cử, nhiệm vụ thứ tư Bác Hồ nói: “Chế độ thực dân đã đầu độc dân ta với rượu và thuốc phiện. Nó đã dùng mọi thủ đoạn để hòng hủ hoá dân tộc ta bằng những thói xấu, lười biếng, gian giảo, tham ô và những thói xấu khác. Chúng ta có nhiệm vụ cấp bách là phải giáo dục lại nhân dân ta. Chúng ta phải làm cho dân tộc ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập.

Tôi đề nghị mở một chiến dịch giáo dục lại tinh thần nhân dân bằng cách thực hiện “cần kiệm liêm chính”.

Ngày 2-9-1947, trên báo Sự Thật, Bác viết: “Một hạt gạo, một đồng tiền, tức là mồ hôi nước mắt của đồng bào. Vì vậy, ta phải ra sức tiết kiệm. Hoang phí là một tội ác!”. Bác phân tích: “Có tiết kiệm, không hoang phí xa xỉ thì mới giữ được liêm khiết, trong sạch. Nếu hoang phí xa xỉ, thì ắt phải tìm cách xoay tiền. Do đó mà sinh ra hủ bại, nhũng lạm, giả dối. Thậm chí làm chợ đen, chợ đỏ, thụt két, buôn lậu.

Có cần mới kiệm. Có cần, kiệm mới liêm. Có cần, kiệm, liêm mới chính…”. Như vậy, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãng phí không phải chỉ là tiêu tốn tiền của, mồ hôi nước mắt của nhân dân, mà nguy hiểm hơn, từ hoang phí xa xỉ sẽ dẫn đến tham ô, nhũng nhiễu, mất tư cách, đạo đức của người cán bộ, đảng viên.
Bác chỉ rõ, nhiều cán bộ đã thực hiện đúng cần, kiệm, liêm, chính, “Nhưng còn một số… ăn uống xa xỉ. Thậm chí cờ bạc, rượn chè. Họ còn “các quan” lắm!”.

Bác nói: “…Muốn được dân tin, dân phục, dân yêu, cán bộ phải tự mình làm đúng đời sống mới. Nghĩa là phải siêng năng, tiết kiệm, trong sạch, chính đáng. Nếu không thực hành 4 điều đó, mà muốn được lòng dân thì cũng như bắc giây leo trời!”.

Một lần nói chuyện với các giám đốc và chủ tịch các uỷ ban nhân dân, Bác nói: “Phải biết tiết kiệm những đồng tiền kiếm được, cũng như các vật liệu và đồ dùng trong các cơ quan. Rút bớt hết những việc gì không cần thiết, chớ hao phí giấy má, tiền bạc và các thứ của công. Hao phí những thứ đó tức là hao phí mồ hôi nước mắt của dân nghèo. Chớ tưởng tiết kiệm những thứ cỏn con như mẩu giấy, ngòi bút là không có ảnh hưởng. Một người tiết kiệm như thế, trăm người như thế, vạn người như thế, công quỹ bớt được một số tiền đáng kể lấy ở mồ hôi, nước mắt dân nghèo mà ra…”.

Thật là cảm động khi trong một đoạn ngắn nói về tiết kiệm này, Bác đã hai lần nhắc đến mồ hôi, nước mắt của dân nghèo!

Bác Hồ rất nhiều lần nhắc đến phải tiết kiệm thời giờ: “Một phút của hàng triệu người cộng lại thành rất nhiều ngày và làm được rất nhiều công việc… Chúng ta thường than phiền không đủ thời giờ để làm việc và học tập. Đó là vì chưa biết quý trọng thời giờ, sắp đặt thời giờ cho hợp lý, còn lãng phí nhiều thời giờ. Muốn tiết kiệm thời giờ, thì mọi công việc đều phải chuẩn bị sẵn sàng đầy đủ…”.

Thực ra, tiết kiệm không phải là vấn đề mới. Ông cha ta tự bao đời đã truyền dạy con cháu: Làm dưng ăn hoang, mỏ vàng cũng cạn. Cũng không phải chỉ vì nước ta nghèo mới cần tiết kiệm, mà loài người từ lâu cũng đã tìm thấy bài học ấy trong cuộc sống của mình. Biết bao câu danh ngôn đã được truyền tụng: Nếu bạn muốn giàu có, thì chẳng những phải học cách làm ra tiền, mà còn phải biết cách sử dụng đồng tiền. Lười nhác và hoang phí, đó là hai cái vực thẳm!.

Bác Hồ kính yêu của chúng ta không chỉ dạy cán bộ, đảng viên và nhân dân ta thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, mà chính Bác còn là một tấm gương lớn về lối sống giản dị, tiết kiệm. Giữa Thủ đô Hà Nội phồn hoa, Bác vẫn tiết kiệm từng mẩu xà phòng, chiếc áo cũ, viết báo bằng mặt sau của bản tin Thông tấn xã Việt Nam, đi chiếc xe ô tô đã cũ. Khi ăn không để rơi một hạt cơm!

Một lần, thấy lớp nhựa ở vòng tay lái chiếc ô tô đã cũ toả ra mùi khó chịu, đồng chí lái xe lấy nước hoa vẩy vào trong xe. Khi lên ô tô, thấy mùi nước hoa Bác tỏ vẻ không vui. Bác bảo: Không phải Bác không thích nước hoa. Nhưng nhân dân mình còn nghèo, vị chủ tịch của những người nghèo khổ dùng nước hoa sao đành!

Theo Bác, tiết kiệm khác keo kiệt, bủn xỉn. Trong bài “Cần, kiệm, liêm, chính” Bác đã viết: “Tiết kiệm không phải là bủn xỉn. Khi không nên tiêu xài thì một đồng xu cũng không nên tiêu. Khi có việc đáng làm, việc lợi ích cho đồng bào, cho Tổ quốc, thì dù bao nhiêu công, tốn bao nhiêu của, cũng vui lòng. Như thế mới đúng là kiệm”.
Ngược lại với tiết kiệm là hoang phí, xa xỉ.

Với Bác, xa xỉ là hao phí thời giờ, hao phí vật liệu, ăn không ngồi rồi, ăn ngon, mặc đẹp trong lúc đồng bào còn nghèo khổ. Và Bác nhấn mạnh: “Vì vậy, xa xỉ là có tội với Tổ quốc, với đồng bào”.

Theo Bác thì kiệm không chỉ có nghĩa là không hoang phí, không xa xỉ, mà còn phải biết tổ chức, quản lý:

“Tiết kiệm nghĩa là:
Một giờ làm xong công việc của hai, ba giờ.
Một người làm việc bằng hai, ba người.
Một đồng dùng bằng giá trị hai, ba đồng.
Cho nên, muốn tiết kiệm có kết quả tốt thì phải khéo tổ chức… Không biết tổ chức là không biết tiết kiệm”.

Cụm từ “tiết kiệm là một quốc sách” đã được nêu lên không ít lần trong diễn đàn Quốc hội, được ghi trong các văn bản của Đảng, Nhà nước, nhưng chúng ta không khỏi đau lòng khi thấy còn nhiều cán bộ, đảng viên sống xa hoa, lãng phí, cách quá xa đời sống của nhân dân. Hàng trăm triệu đồng cho một bữa tiệc, hàng tỷ đồng cho một lễ kỷ niệm và khá nhiều những chiếc xe con sang trọng, quá mức cần thiết, không đúng quy định.

Những công sở xây quá lớn với thừa thãi tiện nghi, trong khi trẻ em còn thiếu trường học, bệnh viện vẫn hai ba người một giường… Chưa nói đến sự lãng phí tiền của, mà hãy nói đến những phương tiện sống xa hoa ấy đã chứng tỏ nhiều cán bộ xa rời quần chúng nhân dân. Đã có những cán bộ vì lối sống xa hoa, lãng phí mà dẫn đến tham nhũng, hối lộ, lập quỹ đen… làm tổn hại đến niềm tin của nhân dân với Đảng.

Một lần gặp gỡ cán bộ quân đội, Bác nói: “Bọn phong kiến xưa cũng nêu ra cần kiệm liêm chính, nhưng không bao giờ làm mà lại bắt nhân dân phải tuân theo để phụng sự quyền lợi cho chúng. Ngày nay ta đề ra cần, kiệm, liêm, chính cho cán bộ thực hiện làm gương cho nhân dân noi theo để lợi cho nước, cho dân”.

Trước đây, Nhà nước ta cũng đã đề ra Pháp lệnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và nay lại được nâng lên thành Luật thực hành tiết kiệm chống lãng phí. Song vấn đề quan trọng là phải thực thi luật đó. Đã có không ít những cán bộ chỉ kêu gọi người ta tiết kiệm, còn mình thì không gương mẫu thực hiện. Trình độ dân trí ngày càng cao, nhân dân phân biệt rất rõ những người chỉ nói suông, nói một đàng làm một nẻo và trong mắt của nhân dân những người đó đã trở thành “những ông quan cách mạng”. Nói đúng và gương mẫu làm đúng những điều mình nói, chính là đạo đức cách mạng. Trong vấn đề thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, nếu cán bộ, đảng viên thiếu gương mẫu, thì làm sao có thể vận động đông đảo nhân dân thực hiện tốt được. Mọi công việc đều thế, việc vận động tiết kiệm, chống lãng phí càng phải thế.

Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã viết: Bác rất tiết kiệm vì nước ta còn nghèo. Nhưng tôi nghĩ, hai mươi năm sau, khi nước ta đã giàu lên rồi và Bác còn ở với chúng ta, tôi dám chắc rằng Bác vẫn tiết kiệm như bây giờ. Theo tôi hiểu, Bác tiết kiệm vì Bác không nỡ phụ người, không đành phụ của. Bác tiết kiệm không phải chỉ vì lý do kinh tế, mà chính bởi tại lòng Nhân!.

Sống giản dị, tiết kiệm là lối sống của Bác, là đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh. Nhà báo Mỹ Đa-vít Han-bớt A-ten đã viết: Đó là sức mạnh của ông Hồ, vì ông là một người Việt Nam của quần chúng. Địa vị càng cao ông càng giản dị, trong sáng hơn. Hình như ông luôn giữ được những giá trị vĩnh viễn của người Việt Nam!

Theo Tạp chí Xây dựng Đảng

cpv.org.vn