Trong thực tiễn cách mạng, cùng với chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng ta, dân tộc ta và nhân dân ta. Chính vì vậy, việc giáo dục Tư tưởng Hồ Chí Minh ở các học viện, nhà trường trong xã hội nói chung, trong quân đội ta nói riêng có vai trò to lớn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay.

Sự ra đời của hệ thống Khoa và Bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh ở các học viện nhà trường quân đội đã đóng góp một phần không nhỏ vào sự nghiệp nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục một cách cơ bản và hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh trong quân đội. Tuy nhiên, để nâng cao chất lượng giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh ở các học viện, nhà trường quân đội hiện nay; vẫn cần tiếp tục giải quyết đúng đắn, hợp lý nhiều vấn đề mới nảy sinh, trong đó có việc xác định đối tượng môn học. Bởi lẽ, nhận thức đúng đắn về đối tượng môn Tư tưởng Hồ Chí Minh chính là một trong những điều kiện, yêu cầu cơ bản nhất để nâng cao chất lượng công tác giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh, có quan hệ chặt chẽ, hữu cơ với việc xác định nhiệm vụ, nội dung, phương pháp môn học này.

Hiện nay, nghiên cứu, giảng dạy, học tập Tư tưởng Hồ Chí Minh dựa chủ yếu vào Giáo trình chuẩn quốc gia môn Tư tưởng Hồ Chí Minh. Nhưng trong giáo trình này chưa có bài “Đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp môn Tư tưởng Hồ Chí Minh”. Ở “Lời nói đầu” của giáo trình có những đoạn viết liên quan ít nhiều tới việc xác định đối tượng môn học: “Đối tượng nghiên cứu chủ yếu của môn Tư tưởng Hồ Chí Minh là hệ thống Tư tưởng Hồ Chí Minh, đó là hệ thống tri thức mang tính qui luật về đối tượng, đòi hỏi phải có thời gian mới có điều kiện xác lập được một cách đầy đủ và chính xác. Tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ được phản ánh trong văn kiện, tác phẩm của Người mà còn được quán triệt trong mọi chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước ta do Người đứng đầu, trong toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp Cách mạng mà Người để lại cho chúng ta. Những nội dung đó đều phải được xem là đối tượng nghiên cứu của bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh … Giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh, một bộ môn lý luận – tư tưởng, thuộc lĩnh vực triết học, cũng phải làm rõ khái niệm, từ khái niệm mà hình thành tư tưởng”. Cách đặt vấn đề như thế chưa phải là lời giải đáp một cách đầy đủ, thoả đáng về đối tượng môn học.

Giáo trình môn Tư tưởng Hồ Chí Minh của Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam xuất bản năm 1996 ở trang 6 viết; “Đối tượng môn Tư tưởng Hồ Chí Minh là nghiên cứu những di sản tư tưởng của Người. Quá trình nghiên cứu, dạy – học môn học phải làm rõ nguồn gốc, quá trình hình thành phát triển và hệ thống các quan điểm tư tưởng về các mặt chính trị, nhân văn, đạo đức… của Hồ Chí Minh và hiện thực hoá nó trong xã hội, từ đó chỉ ra giá trị lý luận, thực tiễn tư tưởng của Người với sự nghiệp cách mạng Việt Nam, cách mạng thế giới”. Tập bài giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh của Phân viện Hà Nội thuộc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh xuất bản năm 1997 ở trang 7 viết: “Trước hết chúng ta cần phân biệt hai khái niệm khác nhau, tuy có quan hệ rất chặt chẽ với nhau: “Tư tưởng Hồ Chí Minh” có nội dung khách quan là đối tượng nghiên cứu của khoa học và “Tư tưởng Hồ Chí Minh” với tư cách là một bộ môn khoa học”. Tập bài giảng Tư tưởng Hồ Chí Minh của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh được xuất bản năm 2001 ở trang 13 xác định rằng, đối tượng môn học này là “Nghiên cứu, học tập hệ thống quan điểm lý luận, chính trị toàn diện, sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam trong tư tưởng Hồ Chí Minh”, “là luận giải những đóng góp sáng tạo của Hồ Chí Minh đối với văn minh nhân loại, đặc biệt là đối với chủ nghĩa Mác – Lênin”, “được thể hiện vận dụng sáng tạo tư tưởng của Người vào sự nghiệp đổi mới hiện nay”. Tập bài giảng môn Tư tưởng Hồ Chí Minh của trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn xuất bản năm 2003 ở trang 18, 19 viết: “Bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh là khoa học nghiên cứu về hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng Việt Nam, về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người, về độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội được đúc kết bằng chân lý “Không có gì quý hơn độc lập tự do”.

Như vậy, từ các giáo trình, tập bài giảng trên, ta thấy việc xác định đối tượng môn học Tư tưởng Hồ Chí Minh tuy đã có nhiều điểm tương đồng, nhưng tính khái quát chưa cao, vẫn có sự khác biệt và những điểm chưa được xác định thật rõ. Điều đó gây khó khăn không nhỏ đến chất lượng, hiệu quả công tác nghiên cứu giáo dục, tuyên truyền, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh. Thêm vào đó, chính sự nhận thức chưa thống nhất, chưa thật đầy đủ, rõ ràng, chính xác về đối tượng bộ môn đã dẫn đến những khó khăn trong việc xây dựng, xác lập, phân định về phạm vi chương trình, nội dung giảng dạy của nhiều học viện, nhà trường quân đội. Trên thực tế, ngay cả ở Học viện Quốc phòng, Học viện Chính trị quân sự, việc nghiên cứu, giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ do Khoa (bộ môn) Tư tưởng Hồ Chí Minh đảm nhiệm, mà còn có một số khoa khoa học xã hội khác cũng thực hiện nhiệm vụ này. Có khoa giảng một số chủ đề, thậm chí có khoa xây dựng hẳn thành một phần về Tư tưởng Hồ Chí Minh trong nội dung, chương trình dạy học.

Tất nhiên, tư tưởng Hồ Chí Minh là một giá trị đa diện nên không chỉ có Khoa Tư tưởng Hồ Chí Minh, mà còn nhiều khoa khác quan tâm nghiên cứu, nhưng góc độ nghiên cứu và mục đích, yêu cầu nghiên cứu của các khoa là khác nhau. Chẳng hạn như: nếu khoa học (môn học) Tư tưởng Hồ Chí Minh nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh với tư cách là một chỉnh thể hoàn chỉnh, nhằm chỉ ra quy luật vận động, phát triển của tư tưởng Hồ Chí Minh, quy luật vận động của cách mạng Việt Nam, của cách mạng thế giới được phản ánh trong tư duy Hồ Chí Minh, thì Triết học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh trước hết là nhằm giải quyết vấn đề cơ bản của triết học, góp phần làm sáng tỏ những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy; môn Giáo dục học nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh trước hết là nhằm góp phần làm sáng tỏ các quy luật, các quy tắc chung về giáo dục, và môn Xây dựng Đảng nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh chủ yếu là nhằm góp phần làm rõ các quy luật, các nguyên tắc xây dựng Đảng kiểu mới, Đảng của giai cấp công nhân. Thành thử, giảng viên của các khoa khoa học xã hội đều rất cần nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh. Song, quá trình nghiên cứu không phải để nhằm giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh, mà là góp phần nâng cao nhận thức về cơ sở lý luận để giảng dạy nội dung của chuyên ngành mình ngày càng đạt chất lượng cao hơn.

Các giáo viên nghiên cứu, giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh cần phải nghiên cứu các môn lý luận Mác – Lênin, nghiên cứu lịch sử thế giới, lịch sử Việt Nam, lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, và cả các học thuyết, các khuynh hướng tư tưởng đối lập, sai trái, Nhưng, nghiên cứu những nội dung ấy không phải để giảng dạy Triết học, Kinh tế chính trị học, Chủ nghĩa cộng sản khoa học, Lịch sử dân tộc, Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, mà để có tri thức toàn diện hơn, sâu sắc hơn nhằm góp phần giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh tốt hơn, hấp dẫn hơn, thuyết phục hơn. Bởi lẽ, giảng dạy Tư tưởng Hồ Chí Minh không phải là hoạt động mô tả đơn giản các câu nói, bài viết, các sự kiện, các biến cố lịch sử cụ thể có liên quan tới tư tưởng, thân thế và sự nghiệp của Hồ Chí Minh, mà là luận giải các luận điểm mang tính quy luật về các mặt cơ bản của cách mạng Việt Nam một cách khoa học. Vì vậy, có tri thức toàn diện, có nắm vững lý luận Mác – Lênin, nhận thức sâu sắc về lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc và lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam…, thì mới có cơ sở vững vàng để khi giảng một tư tưởng, một luận điểm nào đó trong Tư tưởng Hồ Chí Minh để có thể trình bày rõ ràng, chính xác, hấp dẫn về lịch sử hình thành luận điểm, về nội dung luận điểm, về cơ sở lý luận và thực tiễn gắn liền với giá trị lý luận và thực tiễn của luận điểm; mới có phương hướng vận dụng, phát triển luận điểm đó vào thực tiễn của cách mạng Việt Nam và phê phán các học thuyết, các khuynh hướng tư tưởng sai trái trong xã hội, quân đội hiện nay.

Tóm lại, trên cơ sở kế thừa những thành tựu của các giáo trình, tập bài giảng trước, gắn liền với thực tiễn công tác giáo dục Tư tưởng Hồ Chí Minh ở các học viện, nhà trường quân đội trong mười năm qua, cùng với sự phân tích trên, bước đầu có thể nêu ra kết luận: Bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh là một bộ môn khoa học nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh với tư cách là một chỉnh thể hoàn chỉnh nhằm làm sáng tỏ quy luật hình thành phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh ở các lĩnh vực cơ bản (chính trị, kinh tế, quân sự, đạo đức…) của cách mạng Việt Nam và cách mạng thế giới được phản ánh trong tư duy Hồ Chí Minh và quy luật vận dụng, phát triển tư tưởng của Người trong thực tiễn cách mạng nước ta.

Đại tá, TS Nguyễn Đình Tu
Tạp chí Giáo dục lý luận chính trị quân sự, số 1-2005

cpv.org.vn