Kỷ niệm 66 năm Cách mạng Tháng Tám, Báo DVT. vn trân trọng giới thiệu lời kể của GS Hoàng Minh Giám về những ngày “trứng nước” của nền cộng hòa.

LỜI NÓI ĐẦU

GS Hoàng Minh Giám sinh năm 1904, tại làng Đông Ngạc, ngoại thành Hà Nội; mất năm 1995; cuộc đời trải dài gần trọn thế kỷ XX.

Phụ thân ông là cụ Phó bảng Hoàng Tăng Bí; mẫu thân là cụ bà Cao Nộn Thúy, con gái cụ Cao Xuân Dục, Thượng thư Bộ Học, Hiệp biện Đại học sĩ, Tổng tài Quốc sử quán.

Sinh ra và lớn lên trong một danh gia vọng tộc tầm cỡ lớn nhất đất nước, được xã hội đương thời ưu đãi, song, ngay từ thời trẻ, GS Hoàng Minh Giám đã căm ghét chế độ thực dân Pháp và hướng về Nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc.

Sau Cách mạng Tháng Tám, ông trở thành một cộng sự gần gũi của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Là một gương mặt đại trí thức của thế kỷ XX, ông cũng là một nhân chứng lớn của lịch sử nước ta thời hiện đại.

Với tư cách Phó Tổng Biên tập, rồi Tổng Biên tập tạp chí Tổ Quốc, tôi may mắn được làm việc gần gũi GS Hoàng Minh Giám trong khoảng mười năm (1979 -1989), khi Giáo sư giữ chức Phó Chủ tịch Hội đồng Biên tập tạp chí này (Chủ tịch Hội đồng Biên tập là GS Nguyễn Xiển). Vì thế, tôi được Giáo sư cho phép ghi nháp một số trang hồi ký. Bản ghi nháp ban đầu còn vụng về ấy, sau đó, được đích thân Giáo sư sửa chữa và nhuận sắc kỹ để bảo đảm độ trung thực và chuẩn xác tối đa.

Trân trọng giới thiệu một số trang hồi ký của Giáo sư với bạn đọc Báo DVT.vn.

HÀM CHÂU

PHẦN 1

Ngày 9/3/1945, quân đội Nhật đảo chính Pháp, lật đổ bộ máy cai trị của thực dân Pháp ở Đông Dương.

15 ngày sau (24/3/1945), chính quyền Pháp do De Gaulle cầm đầu, lưu vong ở nước ngoài, ra một tuyên ngôn, nói rằng sau chiến tranh, Pháp vẫn sẽ trở lại Đông Dương.

Tháng 8/1945, Nhật đầu hàng các nước Đồng minh. De Gaulle vội vàng cử tướng Leclerc chỉ huy quân đội viễn chinh đi tái chiếm Đông Dương, và cử thủy sư đô đốc d’Argenlieu làm Cao ủy Cộng hòa Pháp ở Đông Dương (tức là toàn quyền Đông Dương, với một nhãn hiệu mới). Chính phủ De Gaulle cử một “quan cai trị thuộc địa” tên là Cédille làm ủy viên Cộng hòa Pháp tại Nam Kỳ (tức là thống đốc Nam Kỳ), và một “quan cai trị thuộc địa” tên là Messmer làm ủy viên Cộng hòa Pháp ở Bắc Kỳ (tức thống sứ Bắc Kỳ).

Lúc đó, Cách mạng Tháng Tám đã thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã được thành lập. Tên Cédille nhảy dù xuống vùng Tây Ninh. Tướng Gracey chỉ huy quân đội Anh (được các nước Đồng minh ủy nhiệm giải giáp quân đội Nhật) ra sức giúp Leclerc và Cédille bắt đầu cuộc chiến tranh xâm lược miền nam nước ta. Leclerc huênh hoang tuyên bố sẽ “bình định Nam Kỳ” trong vòng bốn tuần lễ.

Tên Messmer nhảy dù xuống vùng Bắc Ninh, bị dân quân địa phương bắt được, nhưng dân quân vì sơ suất, để nó sổng mất.

Trong thời gian đó, một sĩ quan tình báo Pháp tên là Sainteny, chỉ huy một đơn vị tình báo Pháp đóng ở Côn Minh (tỉnh Vân Nam, Trung Quốc), đi nhờ một máy bay Mỹ đến Gia Lâm, bị quân đội Nhật phát hiện, đưa về Hà Nội, giam lỏng ở phủ toàn quyền.

Một ngày trong khoảng giữa tháng 9/1945, tôi đang làm việc tại 12 Ngô Quyền (trụ sở Bộ Nội vụ, đồng thời là nơi làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh), một đồng chí cảnh vệ gác cổng vào báo cáo có hai người nước ngoài xin gặp một quan chức Việt Nam. Được cho vào, hai người kia nói: “Chúng tôi là hai sĩ quan Pháp, giúp việc ông Sainteny, gặp đại diện của Chính phủ Việt Nam để trao đổi ý kiến về vấn đề quan hệ giữa hai nước”.

Họ nói tiếp: “Ông Sainteny hiện đang ở trong phủ toàn quyền, nhưng quân đội Nhật không cho phép liên lạc với bên ngoài. Hai chúng tôi phải đánh lừa bọn lính Nhật, mới đến được đây. Từ nơi chúng tôi bị giam lỏng, chúng tôi đã theo dõi cuộc mít-tinh ngày 2/9 của các ông, rất đông người dự, nhưng rất trật tự, để lại cho chúng tôi một ấn tượng sâu sắc.”

Tôi ghi tên hai người Pháp, và bảo họ tôi sẽ trả lời sau.

Tôi báo cáo với Bác Hồ và anh Võ Nguyên Giáp (lúc đó là Bộ trưởng Bộ Nội vụ) và nói thêm rằng tôi đã nghe nói về Sainteny: Y là con rể của Albert Sarraut, nguyên toàn quyền Đông Dương; tên thật của y là Jean Roger, và y cũng đã là chủ của một hãng bảo hiểm ở Hải Phòng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và Sainteny cùng các đại diện Đồng minh sau lễ ký kết Hiệp định sơ bộ (6/3/1946). Trong ảnh: Người thứ nhất bên trái là GS Hoàng Minh Giám.
(Ảnh: Gia đình GS Hoàng Minh Giám cung cấp)

Bác nói: “Chú Giáp có thể cho anh ta gặp, xem anh ta nói gì”.

Tôi báo cho Sainteny đến gặp anh Giáp, và sau đó, anh Giáp cho biết: “Thái độ của Sainteny là mềm mỏng, nhưng lập trường của anh ta thì không khác lập trường của tuyên ngôn ngày 24/3 của De Gaulle”.

Lúc đó, tình hình rất phức tạp:

1. Ở miền nam, cuộc kháng chiến của đồng bào ta là vô cùng anh dũng, và gây cho địch nhiều khó khăn, nhưng giặc Pháp được thực dân Anh ủng hộ ra sức đẩy mạnh khủng bố, càn quét, lấn chiếm.

2. Ở miền bắc, 180.000 quân Tưởng nhếch nhác, đói khát, bệnh tật, ăn bám, vừa là một gánh nặng, vừa là mối đe dọa. Bọn Việt Nam quốc dân đảng (thường được gọi là “Việt quốc”) và Việt Nam cách mạng đồng minh hội (thường được gọi là “Việt cách”) luôn luôn quấy rối, yêu sách, chống đối.

3. Giữa Tưởng và Pháp có mâu thuẫn rõ ràng: quân đội Tưởng còn ở đó, thì quân đội Pháp không thể kéo vào. Mâu thuẫn giữa Tưởng và Pháp, trên một khía cạnh nào đó, có lợi cho ta; nhưng Bác và Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương đã thấy trước rằng hai tên kẻ cướp kia, một ngày nào đó, sẽ đi đến dàn xếp với nhau “trên lưng” chúng ta.

Quả nhiên, tháng 1/1946, ta được tin đại diện của Pháp và đại diện của Tưởng đang mặc cả với nhau ở Trùng Khánh.

Thời gian đó, Bác và Sainteny đã bắt đầu có những cuộc gặp nhau. Phải gặp nhau một cách bí mật. Giúp việc Bác, chỉ có tôi. Giúp việc Sainteny, chỉ có Pignon. Chỉ họp buổi tối, sau 20 giờ. Họp trong ngôi nhà hiện nay mang số 38 Lý Thái Tổ, trên một phố vắng người, gần nơi ở của Sainteny và nơi làm việc của Bác. Bảo vệ an toàn và bí mật các buổi họp do phía ta đảm nhiệm.

(Còn nữa)
Theo DVT

dvt.vn